Formative Assessment: เพราะครูต้องเรียนรู้จากผลสะท้อน

"เพราะไม่ใช่แค่นักเรียนที่เรียนรู้ในห้องเรียน ครูเองก็ต้องเรียนรู้เช่นกัน"

ระบบการศึกษาของไทยเรา ครูคุ้นชินกับการสอน แล้วสอบเก็บคะแนน ก่อนสอบประเมินผล กลางภาค หรือปลายภาค รวมคะแนน ตัดเกรด จบภาคการศึกษา แล้วเริ่มวงจรใหม่

การสอบเก็บคะแนนรายจุดประสงค์ หลายคนบอกว่ามันคือ Formative Assessment ในขณะที่การสอบเก็บคะแนนปลายภาคเรียน ถูกเรียกว่า Summative Assessment

เราเข้าใจความแตกต่างของ Formative และ Summative แล้วจริงๆหรือ? หรือเพียงแต่คำพูดปากต่อปาก?

ผู้เขียนเอง เคยงุนงงกับคำ 2 คำนี้มากค่ะ พยายามทำความเข้าใจมานักต่อนัก แต่ไปเข้าใจอย่างกระจ่างแจ้งเมื่อได้ไปดูวิธีการวัดผลประเมินผลของครูในห้องเรียนประเทศสหรัฐอเมริกา เลยอยากมาแบ่งปันเรื่องราวดีๆ เป็นไอเดียให้ครูไทยของเราได้ไปปรับใช้ค่ะ

ก่อนอ่านจบ ผู้เขียนอยากให้ผู้อ่านลองตั้งคำถามกับตัวเองว่า การทำแบบฝึกหัด, การสอบเก็บคะแนนรายจุดประสงค์ และการสอบท้ายภาคเรียน เหล่านี้ เป็นการประเมินผลแบบ Summative หรือ Formative กันแน่?

Summative VS Formative

คำว่า Summative แปลตรงตัวได้ว่า "ปลายทาง" หรือ "สรุป" ค่ะ

Summative Assessment จึงอาจแปลความหมายได้ว่า การประเมินปลายทาง หรือ การประเมินผลสรุป

อาจจะยังสับสนกันอยู่ พูดให้เข้าใจง่ายตามความเข้าใจของผู้เขียนว่า "Summative Assessment คือ การวัดผลหรือประเมินผลใดก็ตาม ที่ครูต้องการวัดความรู้ความเข้าใจของนักเรียนในเรื่องที่เรียนผ่านมาในท้ายที่สุด" ซึ่งเมื่อเสร็จสิ้นการประเมินผลนี้ นักเรียนจะได้เรียนเรื่องใหม่ค่ะ

คุณลักษณะของ Summative Assessment จึงเป็นการวัดที่เก็บคะแนน และครูไม่สอนเรื่องที่วัดนั้นซ้ำ หรือจะขึ้นเรื่องใหม่นั่นเองค่ะ

ในขณะที่ Formative Assessment นั้นเป็นการวัดที่ "ไม่เป็นทางการ" และมีวัตถุประสงค์เพื่อ "ประเมินความพร้อมของนักเรียน" เพื่อครูจะได้ตัดสินใจว่า ควรสอนซ้ำ (ปรับปรุงการสอนอย่างไร) หรือ ขึ้นเรื่องใหม่

ที่สหรัฐอเมริกา คุณครูที่นั่นให้ความสำคัญกับ Formative Assessment กันอย่างมากค่ะ เนื่องจากความไม่เป็นทางการของการประเมินลักษณะนี้ทำให้ครู "อ่าน" นักเรียนได้หลากหลายวิธี ทั้งแบบที่ไม่ให้นักเรียนรู้ตัว หรือทั้งแบบจัดโต๊ะสอบเหมือน Summative รวมไปถึงมีทั้งแบบที่ให้คะแนนและไม่ให้คะแนนเลยก็มีค่ะ

แล้วจะรู้ได้อย่างไรว่าเป็น Formative Assessment?

คำถามนี้ผู้เขียนถามตัวเองหลายรอบเลยค่ะ ประสบการณ์จากห้องเรียนอเมริกาทำให้ทราบว่าคำตอบนั้นง่ายนิดเดียว "Formative Assessment = To Get Feedback"

การปรับปรุงกระบวนการเรียนการสอน

 หากครูวัดผลเพื่อ "เก็บคะแนน" อย่างเดียว --> ไม่ใช่ Formative แน่นอนค่ะ

แต่หากครูวัดผลเพื่อ "ช่วยเหลือเด็ก" นั่นแหละค่ะคือ Formative

เพราะผลของ Formative Assessment นั้นเป็น "เงาสะท้อน" การสอนของครูเองค่ะ หากเด็กสามารถบรรลุวัตถุประสงค์ ถือว่าทั้งครูและนักเรียน "ผ่าน" ไปต่อได้

...แต่เมื่อไหร่ก็ตามที่ผลออกมาไม่เป็นไปตามวัตถุประสงค์ "ที่คาดหวัง" อย่าโทษแต่เด็กฝ่ายเดียวนะคะ ครูต้องมองค้นกระบวนการเรียนรู้ที่ผ่านมาว่า "ตรงไหนที่ควรปรับปรุง"

 ขอยกตัวอย่างง่ายๆให้ได้เข้าใจกันมากขึ้นค่ะ
หากครูต้องการให้นักเรียนสามารถบวกเลขได้ ครูสอนวิธีการบวกหน้าชั้น ยกตัวอย่างบนกระดาน ให้นักเรียนทำตามทีละหลักจนได้คำตอบ จากนั้นให้ทำแบบฝึกหัดในสมุดของตนเอง ระหว่างที่นักเรียนทำแบบฝึกหัด ครูเดินดูนักเรียนทีละคน หยุดให้คำแนะนำกับนักเรียนบางคนที่ลืมตัวทด... ตรงนี้แหละค่ะ คือกระบวน Formative Assessment

ตรงนี้ครูรู้ได้ทันทีว่า ปัญหาของนักเรียนคืออะไร นักเรียนพร้อมสำหรับการบวกเลขมากกว่า 2 หลัก หรือเรื่องการลบแล้วหรือยัง?
หากคำตอบคือ ยัง เมื่อนักเรียนส่วนใหญ่มักลืมตัวทด ครูจะช่วยเหลือนักเรียนอย่างไร ปรับปรุงวิธีการเรียนการสอนของตนเองอย่างไร เพื่อแก้ปัญหานี้
Formative Assessment จึงเป็นขุมพลังของครูเลยค่ะ เพราะมันสะท้อนความรู้ความเข้าใจ ทักษะกระบวนการที่เกิดขึ้นกับนักเรียนนั่นเอง

คำตอบของคำถามที่ถามไปข้างต้น ผู้เขียนตอบตัวเองได้ดังนี้ค่ะ
การทำแบบฝึกหัด = Formative Assessment
การสอบเก็บคะแนนรายจุดประสงค์ = Summative Assessment
การสอบท้ายภาคเรียน = Summative Assessment

หลายคนอาจจะแย้งผู้เขียนว่า การสอบเก็บคะแนนรายจุดประสงค์ เป็น Summative ได้อย่างไร? เห็นได้ชัดเลยค่ะ เพราะผลคะแนนจากการสอบนี้ ครูไม่ได้นำไปปรับปรุงการสอน เพื่อช่วยเหลือนักเรียนให้เข้าใจมากขึ้น แต่นำไปตัดสินว่านักเรียนมีความรู้ความเข้าใจในระดับใด (ตามเกณฑ์คะแนนที่ตั้งไว้) ก่อนสอนเรื่องใหม่

หาก Summative Assessment คือพระเอก Formative Assessment ก็คงเป็นพระรองที่พระเอกจะขาดไม่ได้ในกระบวนการเรียนการสอน ไม่เช่นนั้น ครูก็คงสอนแค่เพื่อให้ครอบคลุมมาตรฐานการเรียนรู้ และนักเรียนเรียนเพื่อผ่านขึ้นชั้นต่อไปเท่านั้นเอง

ไว้วันหลังจะเล่าเรื่องสนุกของวิธีการประเมินแบบ Formative Assessment ที่หลากหลายให้ทราบกันค่ะ :)